انتقال بذر توسط علفخواران با جثه متفاوت و ارتباط ان با پوشش گیاهی در پارک ملی کلاه قاضی

یکی از اثرات مهم علفخواران در زیستگاه های مرتعی انتقال بذور گیاهان از طریق سرگین آنها می باشد که نقش کلیدی در پویایی پوشش گیاهی اینگونه اکوسیستم ها ایفا می کند. این مسئله بویژه در اکوسیستم های خشک و نیمه خشک که بسیاری از گونه های گیاهی از طریق زایشی تکثیر و زاد آوری می کنند، حائز اهمیت است. به منظور بررسی پتانسیل انتقال بذر گیاهان توسط علفخواران با جثه متفاوت در زیستگاه های مرتعی منطقه مرکزی ایران، سه گونه علفخوار وحشی خرگوش دشتی، آهوی ایرانی و کل و بز کوهی در پارک ملی کلاه قاضی انتخاب شدند. ابتدا 10 مکان زیستگاهی شامل 5 تکرار مستقل برای کل وبز و 5 تکرار برای دو گونه علفخوار دیگرانتخاب شد. سپس تولید گل آذین و الگوی چرای گیاهان در هر مکان در طول فصل رشد بهار و پاییز (فروردین تا خرداد و مهر تا آبان) با استفاده از 5 ترانسکت نواری 15 متر مربعی (50/0x30 متر) بررسی گردید. در هر زمان به طور تصادفی 10 نمونه سرگین تازه علفخواران مختلف در هر یک از مکان های زیستگاهی جمع آوری گردید (5 زمان نمونه برداری، 5 مکان زیستگاهی، در مجموع 750 نمونه). نمونه های سرگین سپس در اتاق تاریک و در معرض جریان هوای آزاد خشک شده و از هر کدام یک نمونه 50 گرمی برای اعمال تیمار سرمادهی انتخاب و به مدت 2 ماه در دمای 3 درجه سانتیگراد در یخچال نگهداری شد. سپس ترکیب بذری نمونه های سرگین علفخواران مختلف در آزمایش های جوانه زنی در گلخانه به مدت 8 ماه تعیین گردید. در مجموع تعداد 3766 بذر متعلق به 60 گونه گیاهی (به ترتیب 19، 43 و45 گونه بذری در نمونه های سرگین خرگوش، آهو و کل وبز) از 31 خانواده و 54 جنس گیاهی در نمونه های سرگین سه گونه علفخوار ثبت گردید. ترکیب بذری نمونه ها بیشتر شامل گونه های یکساله و علفی با گل آذین جذاب بود که به جز انتقال از طریق سرگین شرایط مناسب انتقال روش های دیگر را ندارند و بیشتر بذر های ریز و زیاد تولید می کنند. به ترتیب بیشترین و کمترین تراکم بذری نمونه های سرگین سه گونه علفخوار در ماه های فروردین و آبان مشاهده گردید. ترکیب بذری نمونه های سرگین علفخواران با جثه متفاوت به طور معنی داری متفاوت بود. همچنین تعداد گونه بذری انتقال یافته توسط سرگین علفخواران مختلف در ارتباط مستقیم با اندازه جثه آنها بود. با این حال تفاوت های مشاهده شده در تراکم بذری نمونه های سرگین علفخواران ارتباطی با اندازه جثه آنها نداشت، به طوری که به ترتیب بیشترین و کمترین تعداد بذر در نمونه های سرگین کل وبز و آهو ثبت گردید. مقایسه ترکیب گونه ای نمونه های سرگین با ترکیب گونه های گیاهی ترانسکت در محل جمع آوری نمونه ها نشان داد که محتوای بذری نمونه های سرگین در گونه های بزرگ جثه تر (کل و بز و آهو) در نتیجه تأثیر توأم تعداد بذر تولیدی گیاهان و الگوی انتخاب علوفه بوده در حالی که در گونه خرگوش بیشتر مرتبط با الگوی انتخاب رژیم غذایی می باشد. با توجه به زادآوری جنسی اکثر گونه های گیاهی ثبت شده در پوشش گیاهی پارک و انتقال بذور متفاوت توسط گونه های علفخوار، انتقال بذر از طریق سرگین علفخواران با جثه متفاوت می تواند نقش مهمی در حفظ و پویایی پوشش گیاهی زیستگاه های مرتعی، در صورت فراهم بودن سایر شرایط محیطی، داشته باشد. نتایج این تحقیق ضمن افزایش دانش انتقال بذر گیاهان، می تواند به طور ویژه در مدیریت اکوسیستم های حفاظت شده و زیستگاه های مرتعی کشور بکار گرفته شود.